Promieniowanie rentgenowskie

Promieniowanie rentgenowskie fot. Oksana Rishnyak

Obrazowanie narządów wewnętrznych stało się możliwe dopiero po wykryciu przez Wilhelma Konrada Roentgena w roku 1895 promieni X. Promieniowanie rentgenowskie powstaje w lampie rentgenowskiej, w której elektrony ulegają bardzo silnemu przyspieszeniu i z wielką siłą uderzają w inne atomy. Napotykając na taką przeszkodę, ulegają nagłemu wyhamowaniu, tracą przy tym energię. 1% energii kinetycznej elektronów przekształca się w promieniowanie X, a pozostałe 99% zamienia się w ciepło. Promienie mają zdolność przenikania ciał nieprzeźroczystych oraz rozpraszania w tkankach. Najsilniej promienie pochłaniane są przez kości, składające się z cięższych pierwiastków: wapnia, magnezu i fosforu. Znacznie słabiej promienie X pochłaniane są przez tkanki miękkie, składające się głównie z lekkich pierwiastków: wodoru, węgla, tlenu i azotu. Najniższy współczynnik pochłaniania promieni X wykazują płuca, wypełnione powietrzem. W tym przypadku obraz jest czarny. Aby uzyskać obraz wielu narządów wewnętrznych stosuje się środki cieniujące, silnie pochłaniające promienie X. Najczęściej jako środki cieniujące stosowane są organiczne związki jodu rozpuszczalne w wodzie. Pacjentowi, który ma być poddany prześwietleniu, kontrast podaje się dożylnie lub dotętniczo. Po podaniu kontrastu mogą pojawić się objawy uboczne, takie jak: uczucie ciepła lub gorąca, nudności, wymioty, swędząca pokrzywka na skórze, rzadko może wystąpić silna reakcja uczuleniowa. Promienie X po przejściu przez ciało pacjenta rejestrowane są najczęściej za pomocą błony radiograficznej. Wykonując zdjęcie rentgenowskie, można zbadać układ kostny, narządy klatki piersiowej, a po zastosowaniu środka cieniującego przewód pokarmowy, układ moczowy oraz drogi żółciowe. Obok konwencjonalnego badania radiologicznego, do prześwietlania narządów wewnętrznych służy również tomograf, składający się z transformatora, lampy rentgenowskiej i detektorów, znajdujących się na specjalnej ramie, stołu do badania, komputera, konsoli, umożliwiającej kierowanie przebiegiem badania oraz kamery, służącej do rejestracji obrazów. Aparat obraca się wokół pacjenta, prześwietlając wybrane warstwy ciała, a następnie uzyskane pomiary przetwarzane są na obraz za pomocą cyfrowej techniki obliczeniowej. Przy użyciu tomografu obrazujemy centralny układ nerwowy, śródpiersie płuc, narządy miąższowe jamy brzusznej, przestrzeń zaotrzewniową oraz miednicę. Wykonywanie badań rentgenowskich powinno zawsze wiązać się z konkretnym uzasadnieniem, ponieważ promieniowanie rentgenowskie może uszkodzić tkanki organizmu. Zwłaszcza osoby, które pragną mieć dzieci, muszą bardzo ostrożnie podejmować decyzję o takim badaniu i tylko w ostateczności. U kobiet w wieku rozrodczym można wykonywać rentgen brzucha i miednicy tylko w ciągu pierwszych dziesięciu dni cyklu, licząc od początku miesiączki. Pojedyncze zdjęcia obciążają organizm w dużo mniejszym stopniu, niż na przykład badanie pasażu żołądkowo-jelitowego lub przepływu krwi przez naczynia krwionośne. Należy również pamiętać o przeciwwskazaniu w przypadku ciąży, ponieważ promieniowanie może uszkodzić płód. Promienie X są szkodliwe dla wszystkich, jednak najbardziej narażone są dzieci w okresie wzrostu. Pomimo najwyższych środków ostrożności badania tego typu należy ograniczyć do minimum, w ciągu roku można go wykonać co najwyżej dwa razy.